Nadja Jungmann: ‘Schuldhulp moet je helpen zonder geldstress te leven’
De Utrechtse lector Schulden en Incasso Nadja Jungmann haalde in 2016 de Amerikaanse methode Mobility Mentoring naar Nederland. De aanpak combineert inzichten vanuit hersenonderzoek met coaching rondom re-integratie, schulphulp, huisvesting en opleiding. ‘In ‘Schuldig’ zie je de effecten van stress. Mensen sluiten zich helemaal af.’
Nadja Jungmann, lector Schulden en Incasso, over Mobility Mentoring (Foto Hogeschool Utrecht)
‘Je ziet in de serie de onmacht van Ditte. Ze vertelde later dat ze drie keer een boete had gekregen voor te hard rijden. Voordat ze in de schulden zat, kreeg ze nooit boetes. Ik vertelde haar dat het geen toeval dat ze juist nu die bonnen krijgt, want ze is ernstig overbelast door haar problemen. In die overbelasting functioneren we niet goed en overzien we dingen niet. Ditte keek me dankbaar aan en zei: “Dit is misschien wel de eerste keer dat ik die erkenning krijg. Zoals het nu met me gaat, zo ben ik helemaal niet.” Haar worsteling in het dagelijks leven, komt door de chronische stress, waardoor ze moeite heeft om te functioneren op de manier die ze daarvoor deed.’
‘In de serie zie je de effecten van stress. Mensen sluiten zich helemaal af. Carmelita zegt: “Nee, een belastingaangifte doe ik niet.” Ze maakt de wereld klein, omdat ze als ze de grote wereld toelaat, het niet meer overziet. In het huidige systeem erkennen we te weinig dat financiële problemen maken dat je slechter gaat functioneren. Hulpverleners weten dit al lang. Wat ook gebeurde is dat we met de overgang van verzorgingsstaat naar participatie- maatschappij, een veel groter beroep doen op de eigen verantwoordelijkheid van burgers. Daardoor is het niet goed functioneren van cliënten een groot probleem geworden in de hulpverlening.’
‘In de pilot krijgt iedereen die komt voor schuldhulp, een uitkering of nog andere problemen, een brede intake. Het gaat om mensen met meerdere problemen, zoals schulden en opvoeding, schulden en gezondheid of schulden en werkloosheid. Eerst bespreken we hoe stress hun gedrag beïnvloedt. We zetten daarvoor een instrument in dat mensen helpt de samenhang tussen hun problemen in te zien. We gaan dan met de cliënt kijken hoe hij of zij scoort op pijlers als werk, gezondheid, sociaal netwerk, spaargeld, schulden. ’‘Stel, je doet wel een werkervaringsplaats met heel simpel werk. Wat heb je nodig om zonder geldstress te leven? Welk werk kun je vinden zodat je wel weer doorgroeimogelijkheden hebt? Bij de supermarkt heb je al iets meer groeikansen dan als pakjesbezorger. Welke keuzes maak je nou en waar leiden die naar toe? De samenwerking met de re-ïntegratieprofessional is ook een opgave die we hebben. We willen schuldhulp en re-integratie veel nauwer aan elkaar koppelen.’‘ Om het probleem van de schulden de baas te worden is niet alleen een andere benadering van gedrag nodig, maar ook een reeks systeemveranderingen. Als lector Schulden en Incasso doe ik onderzoek naar de beslagvrije voet, het beslagregister en ook incassobevoegdheden. Het is bijvoorbeeld goed dat de handel in schulden aan banden wordt gelegd door de Autoriteit Financiële Markten. Ik verwacht dat de handel in vorderingen iets gaat afnemen. Als je nu een pakket schulden opkoopt val je volgens de AFM onder de zorgplicht van de banken. Voor een aantal partijen gaat het een probleem worden omdat ze niet aan de kwaliteitseisen voldoen. Het concept ‘handel in vorderingen’ impliceert dat de handel in schulden een bron van winst kan zijn. Waarom mag er überhaupt nog gehandeld worden in de ellende van andere mensen?’
‘Het boek ‘Schaarste’ (over de invloed van stress door langdurige armoede op het gedrag van mensen – red.) verscheen in 2012. Op de vraag: “Wat moeten we doen om de dienstverlening daarop aan te passen?” beginnen we nu langzaam een antwoord te formuleren. Bij de fysiotherapeut krijg je meteen een app waar al je afspraken instaan, inclusief alle reminders. Welke schuldhulporganisatie geeft je meteen een app? Als je wilt dat de cliënt alle documenten verzamelt, dan is het ook logisch dat je hem daarin ondersteunt. Dat is wat er nu mis gaat. Het proces aan de kant van de schuldenaar vraagt soms extra ondersteuning, zoals extra uitleg, reminders, een to-do lijstje.’
‘Het is niet gek dat gemeenten de vraag naar schuldhulp niet aankunnen. De grote groei van de schuldenproblematiek kwam in 2010 op gang. Vanaf 2012 stopte de extra bijdrage van het rijk aan de gemeenten, terwijl de schuldenproblematiek juist explosief groeide. Tegelijkertijd werd er 25 miljoen euro op de uitvoering van schuldhulp bezuinigd. Gemeenten moesten al enorm bezuinigen, omdat ze de naweeën van de crisis voelden door de oplopende werkloosheid. Bij veel afdelingen schuldhulpverlening ging het budget met een kwart naar beneden, terwijl het aantal aanvragen met 30% toenam. Dan kun je niet iedereen bedienen, hoe betrokken je ook bent.’
‘Door chronische stress overzie je de consequenties van je gedrag niet altijd meer’