Naar een succesvol sociaal wijkteam: dé blauwdruk bestaat niet

Als kennisinstituut ontwikkelen we kennis met, over en voor sociale wijkteams. Met deze kennis begeleiden we op verschillende plaatsen wijkteams vanaf de visievorming tot de implementatie en monitoring. Wat zijn daarbij aandachtspunten? 

Centraal bij de ontwikkeling van sociale wijkteams staan principes als gedeeld eigenaarschap, zorgvuldige invoering, de professional als spil, heldere kaders, duidelijkheid over de beperkingen en reële verwachtingen. ‘Een sociaal wijkteam heeft over het algemeen zowel een zorgcomponent, een ondersteuningscomponent als een samenlevingsopbouwcomponent. Het doel is wijkbewoners te activeren, te helpen participeren en hen te ondersteunen in hun sociaal en maatschappelijk functioneren.‘ (Samenwerken in de wijk, 2013)

1. Opzet sociaal wijkteam blijft maatwerk
Een ding willen we vooropstellen: dé blauwdruk of dé standaard voor het ideale sociale wijkteam bestaat niet. De opzet van een sociaal wijkteam blijft maatwerk. Tegelijk is het wel belangrijk om bij de inrichting van een dergelijk team een aantal uitgangspunten in acht te nemen. Zo zijn de opzet en het functioneren van een sociaal wijkteam de verantwoordelijkheid van alle betrokkenen. Daarnaast zijn er heldere afspraken nodig, reële verwachtingen en ook een goede monitoring. Ook moet helder zijn hoe het team wordt samengesteld om zijn opdracht waar te maken.

2. Eigenaarschap: een zo breed mogelijk draagvlak is vereist
Sociale wijkteams werken het beste wanneer ze op een zo breed mogelijk draagvlak steunen bij alle betrokkenen. Dat wil zeggen: bewoners, vrijwilligers, professionals en beleidsmakers moeten allen een gevoel van eigenaarschap hebben: ‘Het wijkteam is van ons allemaal’. Dat kan alleen door de visies, de plannen, de samenstelling, uitvoering en monitoring vorm te geven met de inbreng van betrokken bewoners, vrijwilligers, professionals en beleidsmakers.

3. De burger als regisseur
De inrichting van sociale wijkteams is een pittige opgave. De introductie moet plaatsvinden tegen de achtergrond van grote transities in het sociale domein. Bewoners zien daarbij hun aanspraak op hulp afnemen en moeten meer zelf ondernemen. Vrijwilligers krijgen meer taken en verantwoordelijkheden. Burgers zijn de probleemeigenaar en participeren zoveel mogelijk op eigen kracht. Sociale professionals zetten een stap terug van probleemhouder naar ondersteuner en facilitator en dienen interdisciplinair te gaan werken. Tweedelijns werkers en specialisten moeten meer overlaten aan generalisten. Beleidsmakers dienen ruimte te geven aan zelfsturing. De ontwikkeling van een sociaal wijkteam is een gevoelig proces waarin alle partijen en hun belangen meegenomen moeten worden. Bij alle veranderingen zullen veel weerstanden en ingesleten patronen doorbroken moeten worden.

4. De professional als sleutelfiguur
Zoals geschetst zal er veel veranderen in de benadering van sociale vragen. De professional is in onze ogen een belangrijke sleutelfiguur bij deze veranderingen. Ook hun kennis, houding en vaardigheden zullen moeten mee veranderen. Dat kan door middel van leren in de praktijk: ‘actie leren’. Professionals dienen de ruimte te krijgen om het beste uit zichzelf te halen, interdisciplinair te leren werken en de eigen mogelijkheden en beperkingen te leren kennen. Hun werkterrein daarbij is de leefwereld van cliënten, bewoners en vrijwilligers. In de nieuwe brochure Samenwerken in de wijk, actuele analyse van sociale wijkteams leest u hoe een sociaal wijkteam werkt op basis van praktijkervaringen en meer toepasbare informatie. Deze brochure is gratis te downloaden via onze website.

5. Heldere kaders
Een heldere visie, een goed plan en een transparante organisatie van het werk zijn de onmisbare randvoorwaarden van een goed functionerend sociaal wijkteam. Vormen van zelfsturing, coaching op afstand, programmasturing, meewerkende teamleiders zijn vaak ingrediënten van de nieuwe werkwijze. Die aanpak verdraagt zich slecht met hiërarchische aansturing en louter afrekenen op prestaties. Door te sturen op vertrouwen komen mensen in hun eigen kracht te staan.

6. Eenvoudig en dichtbij
Sociale wijkteams zijn niet de oplossing voor alle problemen. Ze vormen wel een mogelijk antwoord op een sterk vereenvoudigd sociaal domein, waarin cliënten en burgers de regie over hun sociale leven dienen te nemen en daarbij kort en goed ondersteund te worden. Ook kunnen sociale teams helpen bij een sterk gekrompen budget, de ondersteuning in het sociale domein op een beschaafd niveau te handhaven. Interdisciplinaire wijkteams zijn vooral sterk in de eerste lijn. De sociale professionals werken voor bewoners, vrijwilligers en cliënten als generalisten en beschikken binnen het team over specifieke expertise op verschillende terreinen. Daarbij kunnen ze het merendeel van de vraag in een wijk oppakken (sommigen hebben het over 80 procent). Bij meer complexe of specialistische vragen kunnen zij snel schakelen met specialisten in de tweede lijn.

7. Reële verwachtingen
Burgers en groepen in kwetsbare omstandigheden hebben te maken met sociaaleconomische tekorten, zijn aangewezen op goedkope huisvesting, zijn laag opgeleid en/of hebben fysieke, verstandelijke of mentale beperkingen. Ook hebben ze vaak beperkte sociale netwerken en minder toegang tot voorzieningen. Hoewel succes niet gegarandeerd is, kan ondersteuning van sociale wijkteams deze burgers krachtiger maken. Door ondersteuning van het wijkteam kunnen ze mogelijk hun tekorten compenseren, terugdringen en soms zelfs overwinnen. Ook leren ze beter gebruik te maken van de mogelijkheden die ze wel hebben. Mensen in kwetsbare omstandigheden zullen er altijd zijn. Duurzame verbetering in wijken vragen daarom langdurige investeringen van alle betrokken sectoren.Ervaring wijst uit dat het één of soms wel twee jaar duurt voordat bewoners, sociale wijkteams en andere partijen goed op elkaar zijn ingespeeld.

Paul Vlaar en Martin Zuithof (red.) Foto: Opbouwwerker Wil Vugts – foto Claudia Kamergorodski

MOVISIE volgt sociale wijkteams van dichtbij als partner in het programma Sociaal Werk in de Wijk. Bekijk voor meer informatie over sociale wijkteams de website van het programma of kijk op movisie.nl, trefwoord sociale wijkteams. Zoekt u ondersteuning bij de opzet van sociale wijkteams? MOVISIE adviseert, doet onderzoekt en traint zowel bij gemeenten als bij organisaties van sociale professionals bij het inrichten, functioneren en monitoren van sociale wijkteams.

CONTACTPERSOON Paul Vlaar
T: 030 789 2130
E: p.vlaar@movisie.nl