Sociale innovaties in Helmond: Hoe werk je aan een sociale stad?
Zorg dat mensen maximaal meedoen en kunnen vooruitkomen. Maak de stad in sociaal en maatschappelijk opzicht sterker. Dat zijn enkele doelen van het programma Sociale Stad van de gemeente Helmond. Het programma ontstond vanuit de strategische agenda van het college en vormt daarvan de centrale pijler, vertelt Nathalie van der Zanden, wethouder voor Wmo, Armoedebestrijding en Stadswinkel.
Meedoen, rondkomen en vooruitkomen: dat is kortweg het doel van het programma Sociale Stad van de gemeente Helmond. ‘We willen dat iedereen de kans krijgt om mee te doen. We gaan voor een sociale stad met oog voor de menselijke maat’, vertelt Nathalie van der Zanden, wethouder voor Wmo, Armoedebestrijding en Stadswinkel (SP). ‘En dan volstaan vaak de standaardoplossingen niet. Innovatie is het toverwoord!’ Met het programma Sociale Stad wil de gemeente Helmond werken aan sociale stijging, zowel van de mensen die aan de onderkant zitten als van de stad als geheel.
‘Het programma is onderdeel van de strategische agenda van het college en vormt daaronder een van de belangrijkste pijlers,’ aldus Van der Zanden. ‘Het is een impulsprogramma, om de sociale basis te versterken, om voor sociale stijging te zorgen van onze inwoners, sterkere wijken en een sterkere (en daardoor veiligere) stad.’
En dat is nodig ook. Helmond staat op de eerste plaats in de monitor Sociale Veerkracht van de provincie Noord Brabant als het gaat om sociale deprivatie. ‘We hebben veel mensen aan de onderkant van de samenleving, mensen met een uitkering’, aldus Wytske Teeuwen, programmamanager Sociale Stad. ‘Dat betekent dat problemen in een aantal wijken samenkomen. We willen ervoor zorgen dat iedereen maximaal kan meedoen, rondkomen en vooruitkomen en dat kan het beste in de vorm van betaald werk. Lukt dat niet, dan zetten we in op een traject naar werk. Lukt dat ook niet? Dan mikken we op vrijwilligerswerk via het Stadsleerbedrijf.’
Generatiearmoede
‘De inzet op werk, inkomen, ontwikkeling en opleiding gebeurt in samenhang’, vervolgt Teeuwen. ‘We willen dat mensen maximaal kunnen rondkomen, een inkomen hebben dat past bij hun uitgaven. Niet alleen voor de minima, maar ook daarboven, om schulden te voorkomen. Daarnaast zetten we in op persoonlijke ontwikkeling, omscholen, bijscholen, levenslang leren. Als we zo de sociale basis versterken, zorgen we voor sociale stijging van inwoners, sterkere wijken en een sterkere stad. Helmond wordt zo aantrekkelijker voor nieuwe bedrijven. Dan blijven de mensen in de stad, ook de hoger opgeleiden.’
‘Armoedebestrijding is een wezenlijk onderdeel van het beleid’, vult Nathalie van der Zanden aan. ‘We zien veel generatiearmoede, families die keer op keer in de bakken van de sociale dienst terechtkomen. Negentig procent van de problemen van mensen begint bij schulden. We willen dat de armoede-aanpak breed in het sociaal domein verweven is. We kiezen er bijvoorbeeld voor om aan uitkeringsgerechtigden met financiële achterstanden de mogelijkheid te bieden de premie voor de zorgverzekering in te houden op de uitkering.’
Van der Zanden schetst het domeinbrede pakket van de Sociale Stad: de transformatie van de Wmo en jeugdbeleid, het Stadslab en Stadsleerbedrijf, de Werkgelegenheidsimpuls en het onderwijs- en arbeidsmarktbeleid. ‘Het programma legt verbindingen en moet voorkomen dat mensen te snel in dure zorg terechtkomen. Twee bijzondere pijlers zijn het Stadslab en het Stadsleerbedrijf. Deze gaan uit van de krachten die bij onze inwoners zitten en hebben allebei een innovatief karakter.’
Stadslab: laboratorium voor nieuwe ideeën
Het Stadslab (stadslabhelmond.nl) faciliteert nieuwe ideeën die uit de stad komen omdat de gemeente zelf niet alles wil en kan bedenken. Dit gebeurt bijvoorbeeld in de vorm van open podia waar mensen een idee kunnen pitchen. Hierbij spelen de zogeheten ‘stadslaboranten’ een grote rol. Wytske Teeuwen: ‘Met het Stadslab hebben we de innovatiepoot van de gemeente naar buiten gebracht. We willen zo de drempel verlagen voor mensen om nieuwe ideeën aan te dragen. Inwoners kunnen ideeën indienen en het Stadslab helpt ze die ideeën verder te brengen. De stadslaboranten zijn vrijwilligers uit de stad, met kennis vanuit bijvoorbeeld communicatie, zorg, bedrijfsleven, onderwijs. Inmiddels hebben zich zo’n twintig gespecialiseerde stadslaboranten aangemeld.’
In 2016 zijn zo’n 120 nieuwe ideeën ingebracht, vertelt Van der Zanden. ‘Een idee was de mobiele keuken voor de wijkhuizen. Kwetsbare ouderen die zorg nodig hebben, komen vaak te weinig buiten de deur. Door in het wijkhuis te gaan eten, komen ze buiten, zijn ze samen en kunnen voor een minimale prijs eten. In de keuken staan vrijwilligers vanuit het Stadsleerbedrijf, mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt die zelf ook geïsoleerd leven en moeilijk aansluiting vinden in de samenleving.’
Andere ideeën zijn: het begeleiden van autistische jongeren naar evenementen, de kookgroepen voor jongeren met autisme en duofietsen waarmee vrijwilligers in groepen samen met ouderen gaan fietsen. De ideeën komen vaak van vrijwilligers, die zelf ook fondsen werven en zelf ook zorgen voor de uitvoering. Een bijzonder project is VIPE, dat met gebruikte pruiken nieuwe pruiken maakt voor mensen die door een chemokuur hun haar verloren hebben.
Nathalie Van der Zanden is ook enthousiast over het project Tijdloos, waarbij mensen met dementie terugkijken op hun leven. ‘Ouderen worden in beeld gebracht met een fotoreportage. Zo was er een reportage over een mevrouw die vroeger stewardess wilde worden en daarover vertelde. Het is heel mooi om mensen te betrekken en te ondersteunen bij ontmoetingen. Je ziet ze stralen.’
Stadsleerbedrijf: vliegwiel voor de transformatie
Het Stadsleerbedrijf (www.stadsleerbedrijfhelmond.nl) stimuleert mensen die niet in staat zijn te werken of een traject naar werk te volgen Het moet gewoon weer ‘wij’ worden in plaats van alleen maar ‘ik’. om vrijwilligerswerk te gaan doen. Wytske Teeuwen: ‘Het Stadsleerbedrijf is het vliegwiel van de transformatie. Mensen met afstand tot de arbeidsmarkt bieden we begeleid vrijwilligerswerk aan en een persoonlijk ontwikkeltraject.’
Nathalie van der Zanden schetst een voorbeeld van een deelnemer aan het Stadsleerbedrijf. Door goed luisteren heeft het leven van een dakloze een positieve wending gekregen. ‘Het lukte de beheerder van een wijkhuis om in gesprek te gaan met deze jongen. Het effect was geweldig. De jongeman kwam steeds vaker in het wijkhuis en begon er als klusjesman. Ook is hij in het wijkhuis in contact gebracht met ondersteuning om hem te helpen met zijn schulden. Hij ontwikkelde zich tot gastheer en werd actief als fotograaf die het leven van daklozen ging fotograferen. Daaruit ontstond een tentoonstelling. Nu gaat hij de opleiding doen tot heftruckchauffeur.’
Inclusieve stad
Wat betekent de Sociale Stad als motor van een inclusieve stad? ‘Het moet gewoon weer ‘wij’ worden in plaats van alleen maar ‘ik’’, reageert Wytske Teeuwen. ‘Zo zijn er ook allerlei verbindingen gemaakt met andere strategische programma’s als wonen. Neem de manier waarop de huizen zijn gebouwd, daarmee kan de woningbouw het samenleven stimuleren. We willen innovatieve woonvormen ontwikkelen, bijvoorbeeld meergeneratiewoningen om mensen van verschillende leeftijden bij elkaar te laten wonen.’
Het programma Sociale Stad steunt op een breed draagvlak in de Helmondse politiek. Partijen van links en rechts staan er volledig achter, vertelt Nathalie van der Zanden. ‘Vanuit de stad hebben vrijwilligers veel belangstelling voor de vernieuwende projecten. Initiatieven als het Stadsleerbedrijf en het Stadslab komen vanuit de stad zelf. We bepalen het niet als gemeente, de bouwstenen voor dit programma hebben we bottom-up uit de stad opgehaald.’
Door: Martin Zuithof. Verschenen in Movisies, november 2017.
Helmond 2018 – alles werd anders
Een half jaar na het artikel is het Stadslab Helmond gestopt vanwege onenigheid met de gemeente Helmond. Zie: Stadslab Helmond stopt ermee. Eindhovens Dagblad, 18 april 2018. In 2019 werd ook de Stadswinkel met de raadszaal van de gemeente verkocht (zie foto rechts).
Wethouder Nathalie van der Zanden keerde niet terug na de verkiezingen en stapte zelfs uit de SP. ‘In het Helmondse werd de warme en sociale persoonlijkheid van Van der Zanden geprezen. (…) In 2017 overleefde ze een motie van afkeuring ternauwernood, nadat er was gebleken dat er miljoenen euro’s aan zorggeld op de plank waren blijven liggen. Ook erkende ze eind vorig jaar dat het Stadslab ‘een mislukt experiment’ was. Bij het Stadslab konden burgers zich melden met sociaal-maatschappelijke projecten. Er waren weinig plannen en wat er wél werd bedacht, voldeed vaak niet aan de criteria. Gevolg: het Stadslab hield tonnen over.’ Zie: Helmondse ex-wethouder Van der Zanden weg bij de SP, Eindhovens Dagblad, 15 oktober 2018.
Het Stadsleerbedrijf (www.stadsleerbedrijfhelmond.nl), als onderdeel van de LEV-groep bestaat nog altijd.
Martin Zuithof, naschrift, 14 maart 2025 / Foto: Pexels Duygu Gungor-19168086