Community of verzorgingsstaat: ‘Een voetbalclub kan geen bejaardenhuis runnen’
Kunnen de nieuwe communities de oude verzorgingsstaat ooit vervangen? Dat was de centrale vraag tijdens de avond over Buurtcommunities #3, op 3 december in het Amsterdamse Pakhuis De Zwijger. Deelnemers van buurtcommunities zelf aan het woord. ‘Als de overheid vraagt wat de bijdrage kan zijn van de community is dat misschien nog niet zo gek.’
Door Martin Zuithof
De verhouding tussen nieuwe communities en de oude verzorgingsstaat – hoe zit dat eigenlijk? Zo’n zestig deelnemers gingen hierover op 3 december in Studio-zaal van het Amsterdamse Pakhuis De Zwijger in gesprek. In kleine groepen bespraken ze drie hoofdvragen: dragen de communities wel echt bij aan een beter Nederland? Voelt iedereen zich wel welkom? En mogen communities worden verleid om nog meer te gaan zorgen voor mensen in de omgeving? Oftewel in communitytermen: maakt burgerschap op basis van ‘inspiratie’ steeds vaker plaats voor burgerschap door ‘instructie’, bijvoorbeeld door de overheid? (Zie ook: Pakhuis De Zwijger, Buurtcommunities)
Inspiratie of instructie?
De avond heeft een zogeheten World Café-setting. Dat betekent dat de deelnemers na elke gespreksronde doorschuiven naar de volgende tafel, waar de tafelvoorzitter verslag uitbrengt van het verloop van het voorafgaande gesprek aan die tafel. Deze formule slaat aan. Deelnemers schuiven aan bij mensen die ze niet kennen, maar met wie ze wel een grote interesse delen. En dat werkt: mensen gaan onbevangen met elkaar in gesprek en de discussies lijken levendig en productief. Aan de tafels ontstaat een soort instant community. De term ‘participatiesamenleving’ vliegt regelmatig over de tafels: ‘Dit lijkt weer zo’n redenering van premier Rutte die ons de participatiemaatschappij opdringt.’
Gesprekleider Redouane Amine leidt het thema van de avond in: kunnen de nieuwe communities de oude verzorgingsstaat ooit vervangen? Paul Basset, een van de gangmakers van Kracht in NL en mede-initiatiefnemer van de avond, hoopt op een inventarisatie van een aantal kernthema’s: ‘We wilden nu eens een plek creëren waar communities elkaar ontmoeten. Een community is een gemeenschap die drijft op inspiratie, staat open voor nieuwe mensen en ook niet iedereen hoeft even actief te zijn. Communities worden ook geconfronteerd met een overheid die dingen wil, dus met instructie. Daar wordt vaak vanuit een open manier op gereageerd: past het dan doen we het, maar anders niet.’
Beter Nederland?
Redouane Amine introduceert de eerste vraag: wat draagt jouw community bij aan een beter Nederland? Een vraag die veel verschillen blootlegt. Zo gelooft Harry Mertens, voorzitter van een bewonersorganisatie rond het Merwedeplein, niet in een afscheid van de verzorgingsstaat. ‘Ik ben van de oude stempel. Voor communities is de economische crisis misschien wel een goede tijd, maar mensen kunnen volgens mij wel de zekerheid gebruiken van de verzorgingsstaat. En hoe duurzaam is een community eigenlijk? In mijn beeld switchen mensen ook heel makkelijk van community.’
Annie van Genugten komt speciaal uit Uden in Brabant naar Pakhuis de Zwijger om inspiratie op te doen. Ze is betrokken bij een energiecoöperatie EnergieUden (http://energieuden.nl/) en vertelt dat het best moeilijk is om zo’n coöperatie op te zetten. ‘Wij hebben 200 leden die ieder jaarlijks € 12 betalen, maar daarmee kunnen we onze activiteiten nog nauwelijks financieren. Bijdragen aan een beter land is voor ons dus nog een lange weg.’
Journaliste Janneke Donkerlo ziet het niet zo snel gebeuren dat communities zorgtaken overnemen. ‘Mensen willen wel samen belangen behartigen, en soms voor elkaar zorgen. Alleen dat moet niet te ver gaan in de zin dat ze de zorg voor de ander helemaal moeten overnemen. Dat is heel lastig.’
Aan de volgende tafel doet Paul Engel verslag van zijn gespreksgroep. Engel is de medeoprichter van ‘IJburg droomt, IJburg doet’, een bewonersplatform dat in de Amsterdamse nieuwbouwwijk burgerinitiatieven bij elkaar brengt. Hij vertelt dat aan zijn tafel de coöperatie ‘Austerlitz Zorgt’ werd besproken als goed voorbeeld. ‘De coöperatie organiseert de nodige steun, zorg en hulp voor ouderen en andere zorgbehoeftigen om hen zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen. Liefst tweederde van de 2000 inwoners van Austerlitz is al lid.’
Iedereen welkom?
‘Hoe zorg je ervoor dat iedereen zich welkom voelt?’, luidt de vraag voor de tweede ronde. ‘Onze deur staat altijd open’, reageert Judith de Jong, betrokken bij ‘Beste Buren’, een buurtinitiatief in ontmoetingscentrum De Bestevaer, dat tot doel heeft het ondernemerschap onder bewoners van de Amsterdamse Baarsjes te stimuleren. ‘Mensen worden niet uitgesloten, de meest uiteenlopende mensen komen makkelijk binnen. Onze gastvrouw is dan ook heel belangrijk. ’
Engel vertelt dat participatiemakelaar Ellen Weers op IJburg een grote rol speelt bij het toegankelijk maken van zijn grotendeels witte community. ‘Bij onze bijeenkomsten is ‘the art of hosting’ heel belangrijk. We willen mensen goed begroeten, mensen aan elkaar koppelen als ze met dezelfde dingen bezig zijn. Soms wandelen er zomaar mensen binnen. Eerder dit jaar wilde een Marokkaanse vrouw haar verhaal doen. Zij wil graag buurtmoeder zijn.’
Kas Burger, deelraadslid bij stadsdeel Oost, voelt zich betrokken bij de coöperatieve buurtvereniging Indische Buurt en het ‘buurthuis in zelfbeheer’ De Meevaart. Toch maakt hij zich wel eens zorgen: het buurthuis mag wel oppassen geen groepen van zich te vervreemden. Te veel succes is ook een risico, denkt Burger. ‘Dat doet iets met mensen. De Meevaart is de knuffelbeer van de stad geworden. In hoeverre is het nog van iedereen? Sommige mensen zijn verlegen en komen moeilijk de drempel over. Daar moet je wel gevoeligheid voor ontwikkelen.’
We schuiven weer door naar de volgende ronde. Pieter van Vliet, docent-onderzoeker Cultureel Maatschappelijke Vorming aan de HvA, geeft een samenvatting van zijn vorige gesprek dat vooral veel vragen opleverde. ‘Hoe zorg je ervoor dat iedereen zich welkom voelt? Volgens ons is een community een groep met hetzelfde idee, met hetzelfde belang, die daarin zelfredzaam is. Als het zo is dat communities een ons-kent-ons gehalte krijgen en daarmee kwetsbare mensen uitsluiten, moeten overheid en professionals dan ook geen rol spelen? Wat doen we met de aso’s? Als je je vrijwillig organiseert heb je geen zin om er notoire lastpakken bij te hebben. En ook hebben communities grenzen: er zijn een aantal dingen waar de staat verantwoordelijk voor moet blijven. Wat doe je bijvoorbeeld met vervoersproblemen?’
Nog meer zorgen?
Tijd voor de laatste ronde: ‘Kunnen communities verleid worden om voor nog meer mensen te zorgen?’ Henk Hospers, professioneel werkzaam in de stedelijke vernieuwing, is het er heftig mee oneens. ‘Mensen in een community zorgen soms wel voor elkaar. Een buurtcommunity heeft bijvoorbeeld een gemeenschappelijk doel als verzet tegen oprukkende snelwegen. Als er iemand omvalt, is er dan soms wel iemand die de ander beetpakt. Maar als je er vanuit gaat dat mensen verleid moeten worden om voor nog meer mensen te zorgen, dan lijkt dat op de participatiesamenleving van Rutte. Die wil een overheid die zijn handen er steeds meer vanaf trekt.‘
Rob van Veelen, participatiemakelaar in de Indische Buurt, kent juist wel communities waar het om de uitruil van goederen en diensten gaat. ‘Zij zoeken naar een andere manier van leven, het delen van bezit en de uitruil van diensten. Ze willen bijvoorbeeld naar een nieuw soort economie die ook minder verbruikt. In die communities is ook sprake van zorg. Zij zeggen tegelijk dat we ook een basisverzorgingsstaat moeten behouden. Anders zou je een probleem hebben als je niet meedoet met zo’n community: dan val je ook buiten de zorg.’
Herman Krommendijk, oud-stadsdeelbestuurder van de Baarsjes en actieve bewoner aldaar, ziet ook een interne tegenstrijdigheid in de vraagstelling. ‘Mensen in een community hebben zich gevonden op een aantal belangen. Die maken zelf wel uit of ze nog anders actief willen worden. Een voetbalclub kan geen bejaardenhuis runnen, zegt ik altijd.’ Krommendijk vertelt over een fietsherstelproject dat hij bedacht voor jongeren die in de omgeving van het Columbusplein in de Amsterdamse Baarsjes rondhingen. ‘Mijn idee was dat ze hun fiets leerden opknappen, tegelijk iets met hun handen leerden te doen en ook leerden hoe je zo’n onderneming opzet. De gemeente vroeg of ik dat ook op een andere plek zou kunnen opzetten. Ik dacht van niet: mijn initiatief was alleen mogelijk omdat ik die jongeren, hun ouders en hun scholen ken. Daar kan ik ze op aanspreken. Dat kan ik niet in een andere buurt opzetten. Dat is absurd. Wacht liever tot er in die andere wijk heel anders gebeurt. En geef initiatieven de ruimte. Door te dereguleren, krijgen ze de kans om te floreren.’
Rob van Veelen vertelt dat hij mensen ook wel verleidt om iets te doen. ‘Maar niet iets wat ik zelf belangrijk vind. Ik kijk met mensen wat ze willen betekenen voor de stad en met wie ze dat in hun netwerk kunnen gaan doen. Ik zie veel collega’s communities pushen alsof het welzijnsinstellingen zijn. Communities bepalen wat mij betreft zelf hun agenda.’
Staat als vangnet of partner?
Tijdens de nabespreking passeren allerlei inzichten de revue. ‘Bij communities bestaat vaak een spanning tussen lusten en lasten, omdat ze vaak rond één belang zijn georganiseerd, bijvoorbeeld rond energievoorziening’, vertelt een van de tafelvoorzitters. ‘Communities moeten zelfvertrouwen krijgen in netwerken en naar buiten durven te treden’, betoogt de volgende.
‘Als de overheid vraagt wat de bijdrage kan zijn van de community is dat misschien nog niet zo gek. Tenminste als je er gelijkwaardig in staat en het probleem niet over de schutting wordt gegooid. Iedereen moet zijn verantwoordelijkheid nemen’, zegt Birgit Oelkers van Kracht in NL. ‘Als je de relatievorming centraal stelt, krijg je zowel bij de communityleden als bij de anderen veel meer bereidwilligheid. Je moet elkaar kennen om voor elkaar te zorgen.’
Mellouki Cadat (actief in de Indische Buurt en adviseur bij Movisie) geeft zijn visie op de vraag: is de community een alternatief voor de verzorgingsstaat? ‘De staat is een vangnet en communitypartner. We zien in de staat dus geen alternatief, maar een partner. In community willen we alle ruimte om eigen zorg te ontwikkelen. Basisrechten worden alleen verzekerd als er voor iedereen een vangnet bestaat. Mensen als Rob van Veelen zijn daarbij partners, echte change-agents.’
Martin Zuithof is journalist bij coöperatie Eropaf & Co (www.martinzuithof.nl en www.eropaf.org). Dit artikel is geschreven in opdracht van het project Buurtcommunities, een samenwerking van de Indische Buurt Community, Buurtkracht/Movisie, Pakhuis De Zwijger en KrachtinNL.