Buurtcommunities – Heldenverhalen uit het maatschappelijk initiatief

De roeping, de test, de gift. Deze thema’s vormden de rode draad tijdens de Buurtcommunities-avond #13 op 9 december. In het Amsterdamse Pakhuis De Zwijger ging het over storytelling, de kracht en verscheidenheid van het maatschappelijk initiatief. Over de helden die iets tot stand proberen te brengen en intussen de ontwikkeling van oeroude verhalen doorlopen.

‘Welke motieven zitten er achter verhalen over sociale initiatieven? Waarom ondernemen mensen die activiteiten? En wat is de impact van die initiatieven? Vanavond vertellen we elkaar het verhaal van de participatiesamenleving van onderop’, legt presentator Redouane Amine het doel van de avond uit. Aan zo’n tien tafels vertellen zo’n 80 vertegenwoordigers uit het vrijwilligerswerk, communities en sociale ondernemers wat hen beweegt, voor welke uitdaging ze komen te staan en wat hun zoektocht ze oplevert.

De reis van de held

Een grondpatroon in veel verhalen is de reis van de held, zo ontdekte Joseph Campbell, een Amerikaanse cultuurfilosoof, die in alle grote verhalen een aantal vaste fasen onderscheidde. De avond is daarom opgebouwd rond drie principes uit de traditie van het verhalen vertellen:

• De roep of roeping: wat beweegt jou?
• De test: welke uitdagingen en mogelijkheden ondervind je en wat leert je dat?
• De gift: waar doe je het voor? Wat heb je geleerd om je verder te brengen?

Pauline Seebregts, trainer en coach vertelt dat ze altijd op zoek is naar verhalen die het hart raken om verbinding tot stand te brengen. ‘Ik werkte lang als hulpverlener. Daarbij merkte ik dat als ik een verhaal vertelde, dat het vele malen beter werkt dan als ik eindeloos gesprekken voerde. Mensen vertelden dat ze iets konden met die verhalen. Door alles wat er in de wereld gebeurt is er ook nu een grote behoefte om nieuwe verhalen te creëren. En daar hoort ook goed luisteren bij. Als je het verhaal van de ander kent, bestaat het niet dat je diegene een vervelende gast vindt. Als je elkaars verhalen kent dan kunnen verschillen verdwijnen.’

De verhalenvertelster legt de analyse Joseph Campbell uit. ‘Altijd is het verlangen om de wereld te veranderen (de roep). De held gaat de reis aan komt onderweg moeilijkheden tegen, de tests, obstakels en uitdagingen. Vaak ontstaat er een crisis, en de vraag: Hoe moet het nog goed komen (de test)? Dan verschijnen de helpers die leren dat er ook andere perspectieven bestaan. Dat zijn de mensen die voor een doorbraak, een ommekeer in het verhaal zorgen. Dan kan de held weer verder met zijn reis en nieuwe inzichten opdoen (de gift).’

1. De roeping

Vervolgens vertelt Radboud Holthuizen het verhaal over zijn roeping als ervaringsdeskundige in de terminale zorg. Holthuizen is al lang vrijwilliger op het gebied van stervensbegeleiding. En altijd krijgt hij weer de vraag: hoe ben je ertoe gekomen? ‘Mijn vader had 30 jaar geleden prostaatkanker en vroeg of hij thuis kon sterven. Hij was bang of het niet te zwaar zou zijn voor mijn moeder. We hebben toen voorgesteld om hem met de hele familie te verzorgen, met name mijn jongste broer, mijn vrouw en ik.’ Maar eigenlijk begon zijn belangstelling voor terminale zorg als jongen van 10, toen hij regelmatig uit de klas werd geroepen om misdienaar te zijn bij een uitvaart. ‘Op een dag was ik weer met de kapelaan en de begrafenisondernemer mee naar een begrafenis. Wij waren de enigen. Er was helemaal niemand bij de begrafenis van deze vrouw. Ik heb ‘s avonds vreselijk gehuild. Misschien ben ik daarom wel dit vrijwilligerswerk gaan doen. ’

‘Zonder mij waren De Hallen er niet gekomen.’

Aan een van de gesprekstafels vertelt Ben, een actieve bewoner, zijn heldenverhaal. Hij beschrijft wat zijn roeping is en hij hoe betrokken raakte bij een reeks initiatieven in Amsterdam Centrum en West. Zo hoorde hij hoe tramlijn 5 ter discussie stond. Hij luisterde wat er speelde en legde daarover contact met de verschillende stadsdelen. Uiteindelijk werd de opheffing van tramlijn 5 zo voorkomen. ‘Ik had niks te doen en besloot om bruggen te gaan bouwen met mijn ideeën. Ik heb me bijvoorbeeld heel erg ingezet voor de verbetering van de Kinkerstraat en de Bilderdijkstraat. Want Oud-West dreigde een getto te worden. Zonder mij waren De Hallen er niet gekomen.’

Aly Cnossen vertelt over de dialoogtafels die ze introduceerde in de gemeente Almere. Ze vertelt dat ze bezig was met leiderschapsontwikkeling en juist in die tijd de zoon van de openbare aanklager van Richard Nixon ontmoette. ‘Zijn vader was in de Watergate-affaire gestapt in de heilige overtuiging dat Nixon niet schuldig zou zijn. Maar hij kwam erachter dat Nixon wel schuldig was, en mocht daar met niemand over praten. Zijn zoon dacht later: als de grootste leiders van deze wereld al zo liegen, waar moet het dan heen met deze wereld? Dat verhaal heeft me zo geraakt dat ik in Nederland ben begonnen met dialooggesprekken voeren binnen de gemeente Almere. Ik ben ervan overtuigd dat als we allemaal met elkaar in gesprek gaan, we een betere wereld krijgen.’

Mees de Lind van Wijngaarden, gespreksleider van een van de tafels, vertelt dat zijn roeping gaat over bezieling en verbinding. ‘Ik denk dat het te maken heeft met de familieachtergrond die ik heb, vanuit religie en verschillende culturen. Ik heb ook de link gelegd met muziek, die ook een sterk verbindende functie heeft in mijn ogen. Uiteindelijk liep ons gesprek hier aan tafel uit op het neoliberalisme.’

2. De test

De volgende ronde gaat over ‘de test’: welke moeilijke situatie kwam je tegen in je werk als actieve bewoner of sociaal ondernemer? Peik Suyling, ontwerper en kunstenaar, schetst in zijn inleiding het ontstaan van de Buurtwerkplaats Noorderhof in Amsterdam Nieuw West. ‘Ik zoek altijd naar: wat kunnen mensen hebben aan de dingen die ik ontwerp? Ik wil organismen maken die mensen in beweging kunnen krijgen rondom vragen die er toe doen in de samenleving.’

Suyling kreeg de opdracht om een mobiele natuurspeelplaats te ontwerpen in Amsterdam Nieuw West. ‘Het was het promotiemiddel voor de echte natuurspeelplaats die later zou komen. Zo kwamen we terecht op de oude parkeerplaats van het Sloterparkbad. De helft van de buurt kwam eropaf: de ene groep vroeg naar de spelregels en de verzekering en de andere groep ouders gingen gewoon deelnemen, ging dingen doen. Een paar maanden later hebben we ook een loods neergezet om er verder te gaan. Dat noemden we buurtwerkplaats, en dat werd een plek om projecten in onder te brengen en een mooie ontmoetingsplek voor de buurt. De test bestond uit hoe we binnen het systeem eerst niet door mochten gaan, en uiteindelijk toch de goedkeuring kregen rondom bouwvergunningen dergelijke. Het kan dus wel.’

‘Het gaat om de kwaliteit van de persoonlijke relaties die je opbouwt.’

Ida van der Lee is een kunstenares die zich bezighoudt met community art. Ze bedacht het project Allerzielen Alom, waarbij levensverhalen worden verteld en rituelen worden ontwikkeld. ‘De dood is hier zo dood. Na de begrafenis zijn er vaak geen momenten meer om collectief te herdenken. Ik vond dat op alle begraafplaatsen bij Allerzielen mijn rituelen mochten worden uitgevoerd en ik heb mijn copyrights vrijgegeven. ’ Ze vertelt dat uitvaartondernemingen geen gevoel voor rituelen bleken te hebben en er een rommeltje van maakten. ‘Je hebt professionele kunstenaars die het snappen en de rituelen met respect uitvoeren en je hebt amateurs. Ik ben masterclasses gaan geven en heb kunstenaars gecoacht bij het ontwerpen van rituelen.’

3. De Gift

De laatste ronde gaat over de gift: waar doe je het allemaal voor? Erwin Stam, voorzitter van BewonersBedrijf Poelenburg in Zaandam, vertelt dat hij na een scheiding woonruimte zocht en terechtkwam in de achterstandswijk Poelenburg. Stam vertelt dat Poelenburg geherstructureerd moest worden en er een wijkoverleg ontstond tussen de gemeente, corporaties en bewoners. ‘Doordat ik lid was van de LSA zag ik allerlei mooie initiatieven in wijken. We zijn toen wel een bewonersbedrijf begonnen, en gingen taken doen die tot dan toe door de gemeente en corporaties werden uitgevoerd. We zamelen een deel van het grofvuil in, doen klussen in flatgebouwen en beheren het buurthuis. We zijn onderaannemer in twee sociale wijkteams en geven voorlichting in de wijk.’

De Gift. Vertel over een moment dat alles op zijn plek leek te vallen. Dat je dacht: hier doe ik het voor.

Sociaal ontwerper Peik Suyling vertelt dat hij de eerste stap bij een nieuw initiatief altijd het spannendst vindt. ‘Dat heeft te maken met ja zeggen tegen het leven en kijken of er iets gaat bewegen. Dat is bijna spiritueel. Toen duidelijk werd dat we met de Buurtwerkplaats op een verlaten terrein naast het Sloterparkbad terecht konden en er 10 jaar konden zitten, maakte dat een enorme euforie los.’ Medeorganisator Mellouki Cadat vat de avond ten slotte samen: hij gaat naar huis met een groot gevoel van liefde vanuit de verhalen die hij gehoord heeft. ‘Centraal staat het geven aan mensen, aan kinderen, aan de familie. Door te geven ontstaat vreugde, trots, opluchting, krijg je een band. Het gaat om de kwaliteit van de persoonlijke relaties die je opbouwt.’

Eerder verschenen bij Movisie: Heldenverhalen uit het maatschappelijk initiatief: Verhalenvertellers – 7 januari 2016 Het programma Buurtcommunities kwam tot stand door samenwerking van Indische Buurt Communities, Kracht in NL, Movisie en Pakhuis de Zwijger. Deze avond werd mede georganiseerd door de Nederlandse Organisatie Vrijwilligerswerk (NOV), Landelijk Samenwerkingsverband Actieve Bewoners (LSA).

Dit artikel is geschreven door Martin Zuithof. Foto: Henri Mathieu-Saint-Laurent bij Pexels.